Kurpianka w wielkim świecie: MAŁA OJCZYZNA: Nadanie herbu i flagi gminie Jednorożec 7 czerwca 2003 r.

Z okazji 21. rocznicy nadania herbu i flagi gminie Jednorożec, która minęła 7 czerwca, zapraszam na opowieść o tym, jak doszło do uroczystości i jak świętowaliśmy ten ważny dzień. Opieram się głównie na materiałach udostępnionych przez Janinę Popiołek, ówczesną sekretarz gminy Jednorożec, która przekazała do Jednorożeckiego Archiwum Społecznego wiele materiałów na ten temat.

Pomysł, by gmina Jednorożec miała herb i flagę, pojawił się na przełomie 1999 i 2000 r. Od początku 2000 r. trwała kwerenda na temat przeszłości Jednorożca. Informacje pozyskane z bibliotek w Warszawie, Ciechanowie, Przasnyszu i Jednorożcu, ze zbiorów Kurii Biskupiej w Płocku oraz ksiąg parafialnych w Jednorożcu utwierdzały władze gminy w przekonaniu, że kierunek podjętych działań jest słuszny. Jednorożec jest bowiem jedyną miejscowością w Polsce o tej nazwie. Wówczas jeszcze nie wiedziano, kiedy i dlaczego tak został nazwany – dziś już to wiemy (czytaj TUTAJ).

O postępach prac informowała władze gminy (wójta Karola Kieczmerskiego, zastępcę wójta – a potem wójta – Michała Lorenca, Zarząd Gminy oraz radnych i radne) ówczesna sekretarz gminy Janina Popiołek, przedstawiając na posiedzeniach komisji i sesjach Rady Gminy sprawozdania z realizacji kolejnych kroków.

W kwerendach i opracowaniu wizerunków herbu i flagi pomogło Centrum Heraldyki Polskiej w Warszawie. Pomocy finansowej udzieliła Fundacja Tradycji Rzeczypospolitej z Warszawy. Opłaciła wykonanie projektu herbu i flagi, w tym opracowanie koncepcji herbu na podstawie analizy danych źródłowych, opracowanie wstępne projektu herbu i flagi, wybranie optymalnego wariantu herbu i jego opracowanie graficzne (rysunki odręczne), wykonanie barwnego rysunku herbu i flagi w wersji ostatecznej (grafika komputerowa) oraz wykonanie opisu herbu i flagi wraz z jego symboliką i uzasadnieniem.

Warto wspomnieć, że symbol mitycznego jednorożca funkcjonował w naszej gminie od wielu lat (np. jako logo Gminnego Związku Wędkarskiego w Jednorożcu oraz Prywatnej Przychodni Rodzinnej w Jednorożcu), co więcej, w szkołach podstawowych były organizowane konkursy plastyczne na projekt herbu gminy. Władze gminy podkreśliły, w by projekcie uwzględnić jednorogiego konia w pozycji bojowej (Jednorożec leży niedaleko rzeki Orzyc, której nazwa pochodzi od „orz”/„horz”, co znaczyło „szybki koń w biegu”), tradycje bartnicze terenów gminy oraz walory krajobrazowe (charakter rolniczy, 50% powierzchni gminy to lasy, należymy do obszaru Zielonych Płuc Polski).

W październiku 2000 r. Centrum Heraldyki Polskiej wstępnie zaproponowało dwa projekty:

1. w polu zielonym jednorożec wspięty srebrny (ze złotymi kopytami i grzywą) z dodaniem kilku (3–4) złotych pszczół w polu tarczy. Barwa zielona symbolizuje Puszczę Kurpiowską, natomiast pszczoły nawiązują do tradycji bartniczych – wieś Jednorożec była ongiś typową osadą bartniczą;

2. w polu zielonym trzy ule złote, zza których widnieje półjednorożec srebrny. Symbolika jak wyżej. Ule mogą być heraldyczne (słomiane w kształcie kopuł) lub zbliżone do naturalnych, zza których wychyla się pół jednorożca lub ¾ (można zmienić proporcje).

Wskazano, że można zmienić barwę pola z zielonej na czerwoną lub błękitną. Proponowano jednak wybór barwy zielony ze względu na położenie i rolniczy charakter gminy. Centrum dało radnym możliwość zastąpienia pszczół czy uli inną figurą.

W dniu 7 grudnia 2000 r. Zarząd Gminy zagłosował za umieszczeniem jednorożca w polu zielonym z dodaniem 3 pszczół umieszczonych na jednym poziomie w górnej części pola tarczy, a radni na posiedzeniu wszystkich komisji poparli to stanowisko. W tym samym miesiącu zagłosowano na projekt flagi – z herbem usytuowanym na tle złotego kwadratu i dwu prostokątów koloru zielonego.

Pierwszy projekt herbu i flagi Centrum nadesłało 9 lutego 2001 r. Radni zaproponowali zmiany w projekcie. Centrum uwzględniło uwagi i opracowało drugą propozycję projektu herbu i flagi z trzema pszczołami w górnej części herbu. Projekt został przyjęty przez Zarząd Gminy i Radę Gminy bez zastrzeżeń. W dniu 18 kwietnia 2001 r. Rada Gminy i Zarząd Gminy skierowały wniosek do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji Marka Biernackiego o wydanie opinii do wzorów herbu i flagi. Z nadzieją czekano na odpowiedź, bo w 2001 r. wypadała 340. rocznica najstarszej (jak wówczas uważano) wzmianki o miejscowości Jednorożec.

W dniu 25 lipca 2001 r. władze gminy otrzymały negatywną opinię do przedstawionego projektu herbu i flagi. Zauważano podobieństwo niektórych elementów projektów do symboli gminy Zduńska Wola, a – jak podkreślano – „nowoprojektowane herby powinny być znakami niepowtarzalnymi i odróżniającymi symbolizowane jednostki”. Władze gminy poprosiły Centrum o korektę projektu.

W grudniu 2001 r. radni przyjęli bez uwag nowy projekt herbu i flagi gminy. Ponownie wystąpiono o opinię ministra. Projekty zostały pozytywnie zaopiniowane pismem, które wpłynęło na ręce wójta 2 maja 2002 r. W dniu 8 lipca 2002 r. została podpisana umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych co do projektu herbu i flagi, podpisana przez władze gminy i przedstawicieli Centrum.

Herb gminy Jednorożec. Fot. Urząd Gminy w Jednorożcu, Public domain, Wikimedia Commons

Flaga gminy Jednorożec. Fot. Urząd Gminy w Jednorożcu, Public domain, Wikimedia Commons

Przygotowania do uroczystości nadania herbu i flagi gminie Jednorożec, którą zaplanowano na 7 czerwca 2003 r., zaczęto od zamówień na flagi, statywy, proporczyki i tablice zawierające wizerunek herbu i flagi herbowej. Zamówiono m.in. maszty fasadowe do Urzędu Gminy, 5 flag masztowych dla Urzędu Gminy i parafii w Jednorożcu, 20 flag herbowych dla wszystkich szkół, przedszkoli i pozostałych parafii na terenie gminy oraz 3 flagi Polski z godłem dla Urzędu Gminy.

W Artystycznej Pracowni Brązowniczo-Grawerskiej „Miecznik” w Warszawie zostało złożone zamówienie na wykonanie łańcucha do emblematu insygniów władzy Wójta Gminy. Zostały one przekazane przez Celinę i Bronisława Antosiaków z Połoni. Ojciec Bronisława, Władysław, był ostatnim wójtem gminy przed wybuchem II wojny światowej. Po 1 września 1939 r. przywiózł do domu część najważniejszych dokumentów Urzędu Gminy, w tym insygnia władzy Wójta Gminy. Łańcuch zaginął, ale zachował się „medalion” w kształcie owalu z mosiądzu. W jego środkowej części umieszczone jest godło Polski w koronie, a na dole widoczny jest skrót RP (Rzeczpospolita Polska). Na otoczce jest napis: Wójt Gminy Jednorożec. Na odwrotnej stronie na środku wygrawerowany jest napis: Starostwo Przasnyskie, rok 1922, zaś na dole za mieszczono wygrawerowane dane dotyczące wykonawców: BR. ŁOPIEŃSCY WARSZAWA.

Na uroczystość 7 czerwca 2003 r. zaproszono m.in. Marszałka Województwa Mazowieckiego Adama Struzika, który objął uroczystość honorowym patronatem. Patronat medialny objęła redakcja „Tygodnika Ostrołęckiego”. O uroczystości poinformowano radnych i radne, sołtysów i sołtyski, informację umieszczono na stronie internetowej UG, opublikowano w prasie lokalnej, rozesłano do przedstawicieli i przedstawicielek Polonii z USA, Niemiec i Australii, a pochodzących z naszej gminy. Wystosowano apel o udział w finansowaniu imprezy i sponsoring, kontaktując się m.in. z lokalnymi przedsiębiorstwami. Środki te uzupełniły dofinansowanie uzyskane z Urzędu Marszałkowskiego.

Zaplanowano Sesję Rady Gminy, sesję popularnonaukową, część artystyczną i imprezy towarzyszące na stadionie gminnym w Jednorożcu, posiłki dla gości, osób występujących na estradzie i prowadzących imprezy towarzyszące, służb porządkowych, medycznych oraz innych służb pomocniczych. Powołano Komitet Organizacyjny w składzie: koordynatorka przygotowań – sekretarz gminy Jednorożec Janina Popiołek, członkowie i członkinie komitetu: Przewodnicząca Rady Gminy Jadwiga Berg, Przewodnicząca Komisji Oświaty Rady Gminy Alicja Opalach, Wójt Gminy Jednorożec Michał Lorenc, Zastępca Wójta Gminy Danuta Bakuła, dyrektor Publicznego Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Jednorożcu Zygmunt Smoliński, dyrektorka Publicznej Szkoły Podstawowej im. Adama Chętnika w Jednorożcu Barbara Nizielska, Piotr Maligranda z Ochotniczej Straży Pożarnej w Jednorożcu, dyrektorka Gminnej Biblioteki Publicznej w Jednorożcu Maria Komor, kierownik Referatu Rozwoju i Infrastruktury Urzędu Gminy Krzysztof Grabowski, pracownica Urzędu Gminy w Jednorożcu Barbara Jeznach. Komitet spotykał się raz w tygodniu. Każda osoba miała przydzielony zakres zadań.

Kiedy nadszedł 7 czerwca 2003 r., uroczystości rozpoczęły się od mszy w kościele pw. Wniebowzięcia NMP w Jednorożcu. Odprawiono ją o godzinie 10.00. Wzięli w niej udział przedstawiciele i przedstawicielki władz gminy, sołtyski i sołtysi, pracownicy i pracownice Urzędu Gminy w Jednorożcu i gminnych jednostek organizacyjnych, członkowie Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego, radne i radni powiatowi, burmistrzowie i wójtowie oraz przewodniczący gad gmin i miast z terenu powiatu przasnyskiego i ościennych powiatów, księża z terenu gminy, szefowie służb powiatowych i gminnych (straży, policji, urzędu pracy), szefowie nadleśnictw z Przasnysza i Parciak, dowódca i kadra jednostki wojskowej z Przasnysza, sponsorzy uroczystości, szefowie i szefowe stowarzyszeń z terenu powiatu, kierownicy zakładów pracy z terenu gminy, przedstawiciele rodzin wójtów z okresu międzywojennego, rodziny urzędników gminnych pełniących funkcje w przeszłości, młodzież z Publicznego Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego z Jednorożca, przedstawiciele mediów, przedstawiciele Polonii, sponsorzy, mieszkańcy i mieszkanki gminy. Wśród gości zagranicznych był Ante Markota – sponsor i przyjaciel gminy oraz Honorowy Przewodniczący Handlowej Rady Konsultacyjnej Narodowego Republikańskiego Komitetu Kongresowego USA. Mszę celebrowali proboszczowie z Jednorożca, Olszewki, Parciak i Połoni. Uroczystą oprawę zapewniły poczty sztandarowe ze szkół podstawowych i OSP z terenu gminy oraz poczet flagowy. W ramach liturgii została poświęcona flaga herbowa gminy. O 11.00 rozpoczął się przemarsz pocztów sztandarowych oraz wszystkich zainteresowanych do budynku Publicznego Gimnazjum w Jednorożcu.

O 11.30 rozpoczęła się uroczysta sesja Rady Gminy Jednorożec poświęcona uroczystemu nadaniu herbu i flagi, połączona z sesją popularnonaukową pt. Gmina Jednorożec na przestrzeni wieków zorganizowana we współpracy z Ostrołęckim Towarzystwem Naukowym. Po otwarciu sesji przez prezesa OTN dr. Janusza Gołotę referaty wygłosili: dr Sławomir Augusiewicz – pracownik Naukowy Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, dr Radosław Waleszczak – sekretarz Powiatu Przasnyskiego i członek Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego, Teresa Wojciechowska – bibliotekarka Publicznego Gimnazjum w Jednorożcu, wójt gminy Michał Lorenc. Referaty prezentowały gminę Jednorożec od zarania dziejów aż do współczesności.

Źródło: „Głos Gminy Jednorożec”, 2006, 2, okładka (s. 4).

Około godz. 12.30 nastąpiła przerwa. Można było wpisać się do Księgi Pamiątkowej oraz zobaczyć okolicznościowe wystawy prac plastycznych, fotograficzne itp. przygotowane w świetlicy szkolnej przez uczniostwo gimnazjum i podstawówki w Jednorożcu. Były tam albumy tematyczne dotyczące terenu gminy, zdjęcia pierwszych wójtów i ich najbliższych, fotografie ciekawych miejsc, pamiątki z poszczególnych miejscowości gminy, pamiątki związane z oświatą (przykładowo stare dzienniki lekcyjne), pamiątki związane z pracą samorządu wiejskiego (protokoły z zebrań sołeckich), prace plastyczne dzieci ze szkół z terenu gminy, stare tradycyjne sprzęty używane w gospodarstwach domowych, narzuty, obrusy itp. Zobaczyć można było przedstawienie nawiązujące do legendy o powstaniu miejscowości Jednorożec w wykonaniu dzieci z jednorożeckiej podstawówki.

Wystawy zdjęć przydrożnych krzyży i kapliczek z terenu całej gminy. Zbiory M.W. Kmoch

O 13.00 zaczęła się druga część sesji Rady Gminy. Wówczas miało miejsce przyjęcie uchwały Rady Gminy w sprawie ustanowienia herbu i flagi Gminy Jednorożec. Uzasadnienie do projektu uchwały przedstawiła sekretarz gminy Janina Popiołek. Rada Gminy przyjęła uchwałę jednogłośnie.

Uchwała Rady Gminy Jednorożec o nadaniu gminie herbu i flagi, 7 VI 2003 r. Źródło (dostęp 4 VII 2021 r.).

Celina i Bronisław Antosiakowie przekazali Michałowi Lorencowi insygnia władzy przedwojennego wójta. Przemawiali: marszałek Adam Struzik, Maria Sulińska – reprezentantka Wojewody Mazowieckiego, starosta przasnyski Zenon Szczepankowski, dyrektor Delegatury Mazowieckiego Urzędu Marszałkowskiego w Ostrołęce Marian Karpiński, dowódca Jednostki Wojskowej w Przasnyszu Waldemar Trochimiuk, burmistrz miasta Przasnysz, przewodniczącego Rady Miasta Przasnysza, wójtowie sąsiednich gmin.

Bronisław i Celina Antosiakowie z Połoni przekazują Michałowi Lorencowi przedwojenne insygnia wójta gminy Jednorożec; wciągnięcie flagi gminy Jednorożec na maszt przed Urzędem Gminy w Jednorożcu. Źródło: „Idący w... Przyszłość”, 2003, 8, okładka (s. 4).

O 14.00 w sali gimnastycznej wystąpiły zespoły: „Jutrzenka” działający przy gimnazjum w Jednorożcu oraz „Młode Kurpie” działający przy podstawówce w Jednorożcu. Następnie odbyło się uroczyste wciągnięcie flagi herbowej na maszt. W tym celu na skwer przed Urzędem Gminy przemaszerowały poczty sztandarowe, poczet flagowy, orkiestra OSP Jednorożec i wszystkie uczestniczki i uczestnicy uroczystości. Wciągnięcia flagi herbowej na 10-metrowy maszt dokonali wójt i przewodnicząca Rady Gminy Jednorożec.

Potem gości zaproszono na uroczysty obiad w świetlicy gimnazjum. Przygrywała kapela „Kumple z Zawad”. Goście otrzymali upominki: foldery dotyczące gminy Jednorożec oraz proporczyki z herbem i flagą gminy.

Źródło: „Głos Gminy Jednorożec”, 2006, 2, okładka (s. 4).

Od 16.00 na stadionie sportowym w Jednorożcu trwał festyn gminny, który zakończył się dopiero nad ranem następnego dnia. Prowadził go Witold Kuczyński – kierownik zespołu „Carniacy” z Czarni. Scena była stylizowana na chatę kurpiowską, a otoczenie na podwórko.

Występy rozpoczęli uczniowie i uczennice szkoły podstawowej w Jednorożcu. Pod kierunkiem Bożeny Rumińskiej i Aliny Gołębiewskiej przygotowali spektakl słowno-muzyczny nawiązujący do legendy o Jednorożcu. Na scenie wystąpiło kilka zespołów kurpiowskich: „Młode Kurpie” z Jednorożca, „Carniacy” z Czarni, „Kurpianka” z Kadzidła, zespół działający przy KGW w Żelaznej Rządowej, wreszcie „Jutrzenka” z Jednorożca (na festynie pojawił się sponsor – Mirosław Jóźwik z USA, jednorożanin, obiecał, że sprawi zespołowi buty). Uczennice gimnazjum przedstawiły aerobik, a przygotowały je Beata Mętrykowska i Wiesława Nyśk. Szkoła podstawowa w Parciakach wystawiła grupę prezentującą gadkę kurpiowską i bajki kabaretowe przygotowane pod kierunkiem Doroty Prusik i Iwony Heromińskiej. Uczniowie ze PSP w Jednorożcu wykonali taniec disco. Na scenie wystąpił też zespół break dance z Jednorożca. Dawkę śmiechu zapewniła grupa kabaretowa „Pięta” z Krasnosielca działająca przy Gminnym Ośrodku Kultury. Kierownicy i kierowniczki zespołów otrzymali puchary i dyplomy pamiątkowe.

Źródło: „Głos Gminy Jednorożec”, 2006, 2, okładka (s. 4).

Rozstrzygnięto zorganizowane wcześniej konkursy: „Grafika komputerowa – propozycje herbu”, prace plastyczne „Moja mała ojczyzna w legendzie”, konkurs fotograficzny „Ciekawe miejsca w mojej miejscowości”, konkurs „Herby”, „Nowe wersje legendy o Jednorożcu”, „Wycinanka Kurpiowska”, „Moja Mała Ojczyzna”, „Dzieje mojej rodziny” oraz „Dzieje mojej wsi”. Organizatorami konkursów były: jednorożecka podstawówka i gimnazjum, Gminna Biblioteka Publiczna w Jednorożcu oraz biblioteka gimnazjum w Jednorożcu. W jednym z namiotów była wyłożona Księga Pamiątkowa i Kronika Gminy. Oto wybrane strony drugiej z nich.

W czasie festynu można było podziwiać i kupić wytwory twórców i twórczyń ludowych z Kurpi Zielonych. Swoje dzieła prezentowali: Czesława Lewandowska (haft, koronka, wyroby tkaniny na krosnach), Halina Pajka (wycinankarstwo, plastyka obrzędowa), Genowefa Staśkiewicz (pisankarstwo, haft i wycinankarstwo) i Stanisław Pajka (rzeźba, twórca plecionek). Przybyli na festyn podziwiali proces tworzenia wycinanek kurpiowskich, haftów, koronkarstwa, rzeźby w drewnie, wikliniarstwa. Funkcjonowały stoiska handlowe. Można było kupić piwo kozicowe, słodycze, napoje, lody.

Ważny był blok sportowo-rekreacyjny. Można było się sprawdzić w konkurencjach dla dzieci (skakanka, żonglerka piłki nożnej, rzut piłką do kosza), dla dorosłych (wyciskanie 5 kg ciężarka, rzut beretem na odległość), dla rodzin (strzał do bramek). Laureaci i laureatki trzech miejsc w każdej kategorii otrzymali nagrody.

Obsługę medyczną zapewniła Prywatna Przychodnia Rodzinna w Jednorożcu. Pomocy udzieliła Jednostka Wojskowa z Przasnysza (wypożyczenie namiotów, przygotowanie i wydawanie grochówki). Nad bezpieczeństwem czuwały służby porządkowe (młodzież Publicznego Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego z Jednorożca, OSP z całej gminy, policja).

Około godz. 21.00 wójt i przewodnicząca Rady Gminy podziękowali gościom, sponsorom wszystkim osobom od miesięcy zaangażowanym w organizację. Zaprosili na występ zespołu „Weekend” z Sejn. Zabawa trwała do ranka 8 czerwca.

Od tamtej pory co roku w czerwcu organizowano festyn upamiętniający nadanie gminie Jednorożec herbu i flagi. Rzadko zdarzają się odstępstwa od terminu imprezy (np. w 2024 r. festyn odbył się 26 maja).

Co więcej, 7 czerwca 2003 r. odbyło się referendum ws. przystąpienia Polski do UE. Dla mieszkańców i mieszkanek gminy Jednorożec był to więc wyjątkowy dzień, bo świętowali historyczny moment i decydowali o tym, czy nastąpi kolejna ważna zmiana.