Kościoły Kurpiowszczyzny (Puszcza Biała i Zielona)

Budownictwo sakralne na Kurpiowszczyźnie ma późną proweniencję. Do czasu pojawienia się w Zagajnicy stałego osadnictwa siedziby parafii znajdowały się w miastach na jej obrzeżach. Pierwszą świątynią w Zagajnicy był kaplica w Myszyńcu – w 1650 r. królowa Ludwika Maria Gonzaga ufundowała tu siedzibę misji jezuickiej. Pierwotnie obie puszcze znajdowały się w diecezji poznańskiej, a od 1075 r. płockiej. W 1818 r. powstała archidiecezja warszawska (gnieźnieńska była w zaborze pruskim), do niej należała diecezja płocka. W 1925 r. z terenu diecezji sejneńskiej powstała diecezja łomżyńska, do której włączono dekanaty ostrołęcki i ostrowski, w 1992 r. powiększając ją o tereny dekanatów wyszkowskiego i chorzelskiego. Od tej pory prawie cała Kurpiowszczyzna znajduje się w obrębie diecezji łomżyńskiej, jedynie parafie dekanatu pułtuskiego (Obryte, Pniewo, Sokołowo Włościańskie, Zambski Kościelne) i parafia Zatory w dekanacie serockim należą do diecezji płockiej. 

Opisuję kościoły parafialne i filialne w parafiach Puszczy Zielonej i Białej obejmujących wsie kurpiowskie. Wskazałam też świątynie w miejscowościach nie mających takiej proweniencji, ale kultywujących tradycje kurpiowskie.

Sierpień 2023. Podsumowanie miesiąca

Zapraszam na podsumowanie sierpnia, gorącego wakacyjnego miesiąca, w którym aż parowało od intensywnych wydarzeń. Przynajmniej w moim życiu. To był wartościowy czas. Dobrej lektury!

Lato u Kurpiów Puszczy Białej: Dni Krzyżowe, kupalnocka, odpusty, Matki Boskiej Zielnej, dożynki...

Między wiosną 2022 a zimą 2023 r. napisałam 5 tekstów nt. roku obrzędowego Kurpiów Zielonych. Już wtedy myślałam o tym, że chciałabym zrobić coś podobnego w odniesieniu do Puszczy Białej. Potwierdziły się moje przypuszczenia: wiele zwyczajów i obrzędów jest podobnych, ale zauważalne są delikatne różnice, a czasem sprawy właściwe tylko Puszczy Białej. Kurpie Biali są mniej reprezentowani w literaturze i to skłoniło mnie do przygotowania tego cyklu. Zaczynamy latem od zwyczajów i obrzędów związanych z tym okresem roku, a skończymy wiosną 2024 r., gdy opiszę okres wiosenny w Puszczy Białej. Na opisanie samych Kurpiów Białych przyjdzie jeszcze czas, a na razie odsyłam Cię do hasła w Wikipedii, które opracowałam i jest dobrym tekstem na początek przygody z poznawaniem Kurpiów z Puszczy Południowej: KLIK. A za chwilę zabiorę Cię w bliższą lub dalszą przeszłość oraz teraźniejszość letnich zwyczajów Kurpiów Puszczy Białej. Opieram się na opracowaniu Oskara Kolberga przywołującego relacje z Pniewa, Porządzia, Ochudna i okolic (1870 r.), tekście Bernarda Kielaka, który korzystał m.in. z prac dyplomowych napisanych na studiach etnologicznych na UW, a dotyczących zwyczajów Puszczy Białej, wspomnień z Udrzyna, materiałów zgromadzonych przez Wandę Modzelewską. Dobrej lektury!

Lipiec 2023. Podsumowanie miesiąca

Połowa wakacji za nami, czas jakby zaczyna biec szybciej, ale jeszcze się zatrzymam i poddam refleksji lipiec. To był dobry miesiąc, ale jednocześnie cieszę się, że już skończył. Bo, jak to u mnie, było intensywnie. Dobrej lektury!

MAŁA OJCZYZNA: Podziemie antykomunistyczne w gm. Jednorożec, cz. 3: Narodowe Siły Zbrojne

Trzeci odcinek tej serii publikuję nie przed 1 marca, a w związku z rocznicą upamiętnienia osób, których działalność opiszę. Przypomnę, że na blogu dostępny jest tekst nt. oddziału Kazimierza Artyfikiewicza „Trzynastki” (Ruch Oporu Armii Krajowej) oraz artykuł o Eugeniuszu Lipińskim „Mrówce” z Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. Dziś zapraszam na wpis o Narodowych Siłach Zbrojnych w gminie Jednorożec. Organizacja działała w okresie okupacji hitlerowskiej i po zakończeniu wojny. Jest jedną z wielu, która aktywizowała ludzi ze wsi Lipa, co potwierdza tezę, że rodzinna miejscowość mojej mamy to wręcz zagłębie działalności patriotycznej – i to w różnych okresach historycznych. Dobrej lektury!

Wieś w mieście (5). Francuskie (i nie tylko) tropy w historii Mokotowa: Wierzbno, Henryków, Szopy Francuskie (Warszawa)

Powoli zbliżamy się do końca wędrówki po mokotowskich wsiach. Zapraszam na skarpę, a konkretnie do Henrykowa, Wierzbna oraz Szop Francuskich. Czy ostatnia z tych nazw pochodzi od Francuzów? Od niej zaczęłam poszukiwania, ale dość szybko okazało się, że trudno oddzielić losy Wierzbna, Szop Francuskich i Henrykowa. I że wszędzie pojawiają się francuskie wątki! Stąd rozszerzenie pierwotnego zakresu tematycznego wpisu. Muszę też przyznać, że jego przygotowanie wyjątkowo mnie wciągnęło. Czy to dlatego, że było sporo poszukiwań w aktach metrykalnych i prasie oraz nieco zagadek? Zapewne. Czy to dzięki wielu indywidualnym historiom? Może. A podobno nazwa Mokotów ma francuskie pochodzenie! Czy na pewno? To się okaże. Będzie teżd nieco niespodzianek, bo odkrycia dotyczące francuskich wątków w historii omawianego terenu okazały się zaskakujące. We wpisie prowadzę narrację od początku XIX w. do współczesności. I tak, materiału jest dużo, ale nie dzielę go na kilka wpisów, bo chcę mieć wszystko w jednym miejscu: i dla siebie, i dla Ciebie. Polecam czytać na raty. Dobrego odbioru!

Czerwiec 2023. Podsumowanie miesiąca

W końcu wakacje! Muszę przyznać, że czekałam na ten czas, bo czuję, że napracowałam się i zasłużyłam na odpoczynek. Zanim to, opowiem o wydarzeniach z czerwca. Zapraszam na podsumowanie miesiąca!

Wieś w mieście (4). Zapraszam do kolonii wsi Szopy Niemieckie (Mokotów, Warszawa)

To już czwarty wpis na temat wiejskiej historii Mokotowa. Opisałam już m.in. Szopy Niemieckie (KLIK), a dziś zapraszam Cię do kolonii tej wsi. Zachowało się tutaj wiele pozostałości dawnej struktury wiejskiej. Ruszamy na ul. Bandoski i Jaworowską. Dobrej lektury!

Wieś w mieście (3). Zapraszam do Nowego Sadu (Mokotów, Warszawa)

Opowieść o Szopach Polskich, którą już opublikowałam na blogu (KLIK), należy uzupełnić o Nowy Sad. Folwark Nowy Sad był zamiejskim ogrodem. Dziś to teren w pobliżu metra Wilanowska. Zapraszam do lektury!

Maj 2023. Podsumowanie miesiąca

Kolejny miesiąc minął niepostrzeżenie. Miesiąc pełen emocji, ale głównie pozytywnych. Miesiąc ponownych spotkań i pożegnań, intensywnej pracy, podsumowań, planowania działań na wakacje i badań regionalnych. Zapraszam na podsumowanie maja. Dobrej lektury.

Wieś w mieście (2). Zapraszam do Szop Niemieckich (Warszawa, Mokotów)

W październiku i listopadzie 2020 r. zainteresowałam się przeszłością dzielnicy, w której mieszkam od 2015 r. Odkryłam wiejską historię Mokotowa. Postanowiłam się nią podzielić na blogu, by nie zniknęła w czeluściach mojego komputera, a ujrzała światło dzienne. Udało mi się bowiem odnaleźć sporo ciekawych relacji. Ostatnio opisałam Szopy Polskie (KLIK), a dziś zapraszam Cię do Szop Niemieckich. Dobrej lektury!

Wieś w mieście (1). Zapraszam do Szop Polskich (Warszawa, Mokotów)

Jesienią 2020 r., w pandemicznym październiku i listopadzie, zadałam młodzieży, z którą pracuję, pracę polegającą na odkrywaniu lokalnych historii z użyciem aplikacji ToTuBy. Mam taką zasadę, że gdy proponuję uczniom i uczennicom jakieś działanie projektowe, to sama też się w nie włączam. I tak przepadłam na dobre... Odkryłam bowiem wiejską przeszłość dzielnicy Warszawy, w której od 2015 r. mieszkam. Na dzisiejszy Mokotów składa się kilka dawnych wsi. Ślady niektórych są do dziś widoczne w przestrzeni, są też zapisane w źródłach. W pierwszej części serii opiszę wieś Szopy Polskie. Nie jest to opowieść ani chronologiczna, ani tematyczna. Przeplatam je dwa sposoby, niejako prowadząc Cię spacerem po Szopach Polskich. Dasz się zabrać w świat kontrastów, gdzie do dziś wczoraj sąsiaduje z dziś? Zapraszam!

Kwiecień 2023. Podsumowanie miesiąca

Kwiecień to taki miesiąc, że aż się żyć chce. Minęło już przesilenie wiosenne, więc wróciły mi siły, czuję się lepiej i działam lepiej. To przełożyło się na aktywności podejmowane w minionym miesiącu. Zapraszam na ich przegląd. Mam też nadzieję, że czytacie to pomiędzy przyjemnościami. Wszak majówka od tego właśnie jest! Dobrej lektury.

Leśne miasteczka (nie tylko) na Kurpiach. Obrazki z I wojny światowej

W czasie I wojny światowej w pobliżu Jednorożca armia niemiecka zbudowała obszerny obóz wojskowy określany jako Sanssouci. Czy wyglądał tak jak leśne miasteczko w pobliżu Parciak? Dlaczego żołnierze pisali do rodzin, że mieszkają w zamkach albo willach? W którym leśnym miasteczku przyjmował fryzjer, a które zlokalizowano niedaleko bagna? Jak wiele miast armii niemieckiej powstało w Puszczy Zielonej? Po co je zakładano i czy coś z nich przetrwało do dziś? Zapraszam do lektury!

Marzec 2023. Podsumowanie miesiąca

Zapraszam na podsumowanie marca. To zawsze intensywny, a może i najintensywniejszy miesiąc w roku. I kolejny już rok wyrzucam sobie, że narzuciłam sobie bardzo intensywne tempo. Dlatego, pisząc to podsumowanie, słucham muzyki, odpoczywam, wdycham wiosenne powietrze. A potem pójdę na spacer. Ciebie też zapraszam! Jednak zanim to zrobisz, zajrzyj na przegląd marcowych wydarzeń. A działo się, jak już możesz się domyślać, wyjątkowo dużo.

SYLWETKI. REGIONALISTKI (4): Małgorzata Jaszczołt i jej fascynacja ludźmi i m.in. ursynowskimi... wsiami

W tegorocznej marcowej odsłonie serii SYLWETKI przedstawię Ci znane mi badaczki, które podejmują w swoich działaniach tematy regionalne. Dobrałam je tak, by każda pochodziła z innego regionu i reprezentowała nieco inny temat badań. Zapraszam na serię tekstów o pracy lokalnej badaczki, o tematach, którymi zajmują się moje bohaterki, o trudnościach, z jakimi się spotykają w pracy badawczej. W tym roku w ramach serii #marzecmiesiącemkobiet chcę więcej opowiedzieć o współczesnych badaczkach, które robią niesamowitą robotę, a bywają niedoceniane, niezauważane. Nierzadko jak tematy, które podejmują.

W czwartym odcinku przedstawiam Małgorzatę Jaszczołt. Poznałyśmy się kilka lat temu dzięki deseczce bartnej ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego, w którym Małgosia pracowała. Postanowiła ze mną jako Kurpianką i historyczką skonsultować tropy prowadzące do Puszczy Zielonej. Nie udało się ich potwierdzić. Deseczka wywołała więcej pytań niż dała odpowiedzi. Niemniej tekst powstał, a całe doświadczenie było fascynujące. Wówczas poczułam, że mam do czynienia z wyjątkową badaczką: wnikliwą, wrażliwą, ciekawą świata i ludzi, nieustępliwą.

SYLWETKI. REGIONALISTKI (3): Małgorzata Bukiel i odkrywanie złożonej przeszłości Ziem Zachodnich i Północnych

W tym roku w ramach serii #marzecmiesiącemkobiet chcę opowiedzieć o badaczkach, które znam, które robią niesamowitą robotę w zakresie historii regionalnej. Uważam, że zasługują na to, by o nich i o ich badaniach dowiedziało się więcej osób. Moje gościnie dobrałam je tak, by każda reprezentowała inny region i inny temat. Zapraszam na serię artykułów o pracy regionalistek.

Bohaterka trzeciego odcinka to Małgorzata Bukiel, analityczka w Instytucie Zachodnim im. Zygmunta Wojciechowskiego w Poznaniu i doktorantka w Instytucie Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Szczecińskiego. Spotkałyśmy się na Wydziale Humanistycznym Politechniki Koszalińskiej w dniach 15–17 marca. Sprowadziła nas tam ogólnopolska konferencja pod hasłem „Regionalizm w dobie przyspieszenia technologicznego, politycznego i społecznego”. Obie należałyśmy do jej komitetu organizacyjnego. Dzięki temu mogłyśmy się spotkać, choć gdy tylko się zobaczyłyśmy, miałam wrażenie, że znamy się od dawna. Tyle razy się widziałyśmy (na IG), tyle razy pisałyśmy (na IG), że nic dziwnego, że zaczęłyśmy rozmawiać jak gdyby to było jedno z kolejnych naszych spotkań. Od razu poczułam do Małgosi ogromną sympatię. Jechałam na konferencję nie tylko po to, by wygłosić referat, wziąć udział w debacie itp., ale też poznać ludzi, w tym szczególnie – na tym mi bardzo zależało – Małgosię! Działo się jednak tak wiele, że nawet nie zdążyłyśmy zrobić pamiątkowego zdjęcia. Na rozmowę w ramach serii REGIONALISTKI umówiłyśmy się online, bo w Koszalinie zabrakło czasu. Jestem z efektu bardzo zadowolona. Mam nadzieję, że znajdziecie tu wiele inspirujących myśli. Zapraszam!

SYLWETKI. REGIONALISTKI (2): Natalia Lenda tropiąca trudne historie z okresu II wojny światowej

W tym roku w ramach serii #marzecmiesiącemkobiet chcę więcej opowiedzieć o badaczkach, które robią niesamowitą robotę, a bywają niedoceniane, niezauważane. Nierzadko jak tematy, które podejmują. Przedstawię Ci znane mi kobiety, które podejmują w swoich działaniach tematy regionalne. Dobrałam je tak, by każda reprezentowała inny region i inny temat. Zapraszam na serię wpisów i wywiadów o pracy regionalistki, o badaniach, które prowadzą moje bohaterki, o trudnościach, z jakimi się spotykają w pracy naukowej.

Bohaterką drugiego odcinka jest Natalia Lenda. Nasze drogi przecięły się po raz pierwszy w 2021 r., kiedy wspólny znajomy zaproponował, by w „Krasnosielckim Zeszycie Historycznym” publikować teksty studentów i studentek historii na Uniwersytecie Warszawskim. Podrzucił m.in. tekst Natalii. Była to jej praca roczna nt. obrazu Moskwy w pismach ulotnych z czasów pierwszego bezkrólewia. Jestem redaktorką czasopisma, więc czytałam pracę Natalii jeszcze przed publikacją. W lipcu 2022 r. połączył nas projekt „Wikipedia na Kurpiowszczyźnie”, w który historyczka włączyła się, pisząc hasła i dodając zdjęcia w Wikimedia Commons. Wreszcie spotkałyśmy się na Wydziale Humanistycznym Politechniki Koszalińskiej w dniach 16–17 marca. Przyjechałyśmy na ogólnopolską konferencję pod hasłem „Regionalizm w dobie przyspieszenia technologicznego, politycznego i społecznego”. Wykorzystałyśmy to spotkanie, by porozmawiać. Oto efekt naszej współpracy.

SYLWETKI. REGIONALISTKI (1): Agnieszka Słupianek-Winkowska i szukanie herstorycznych śladów na ziemi pleszewskiej

W tegorocznej marcowej odsłonie serii SYLWETKI przedstawię Ci znane mi historyczki, etnografki i kulturoznawczynie, które podejmują w swoich działaniach tematy regionalne. Dobrałam je tak, by każda pochodziła z innego regionu i reprezentowała nieco inny temat badań. Zapraszam na serię wpisów i wywiadów o pracy regionalistki, o badaniach, które prowadzą moje bohaterki, o trudnościach, z jakimi się spotykają w pracy badawczej, i niezwykłych historiach, które dają im wiele satysfakcji. W tym roku w ramach serii #marzecmiesiącemkobiet chcę więcej opowiedzieć o badaczkach, które robią niesamowitą robotę, a bywają niedoceniane, niezauważane. Nierzadko jak tematy, które podejmują.

Agnieszka Słupianek-Winkowska to bohaterka pierwszego odcinka serii. Nie pamiętam już, jak się poznałyśmy. Na pewno internetowo, bo na żywo spotkałyśmy się dopiero dziś. Obie jesteśmy prelegentkami na ogólnopolskiej konferencji pod hasłem „Regionalizm w dobie przyspieszenia technologicznego, politycznego i społecznego” na Wydziale Humanistycznym Politechniki Koszalińskiej. To, że odbywa się w marcu, było jednym z przyczynków, by opowiedzieć Wam w tym miesiącu o regionalistkach, które znam, które działają w różnych częściach Polski i robią wspaniałą robotę.

SYLWETKI: Maria Ludwika Joanna Józefa z Krasińskich Czartoryska (1883–1958)

„Krasna pani”[1] – to określenie, którym mieszkanki i mieszkańcy okolic dóbr Krasińskich na Mazowszu nazywali bohaterkę tego tekstu. Przymiotnik „krasny” oznaczający m.in. „piękny” może też odnosić się do jej szerokiej i cennej działalności. Z Marią Ludwiką z Krasińskich zetknęłam się dawno temu. Gdy byłam młodsza, mama czasem opowiadała, jak to pradziadek uwielbiał konie i miał do nich dobrą rękę – miał najlepsze konie w okolicy! W okresie międzywojennym woził bryczką księżną, gdy przyjeżdżała do swoich krasnosielckich dóbr i chciała je obejrzeć, zwizytować. Nie wiedziałam, o którego pradziadka chodzi i jaką księżną mama ma na myśli.

Gdy zainteresowałam się historią regionalną, puzzle powoli zaczęły się składać w całość. Wspomnianym pradziadkiem był Józef Krawczyk (1891–1953) z Lipy w gminie Jednorożec. Księżną okazała się być Maria Ludwika Joanna Józefa z Krasińskich Czartoryska. I o niej właśnie dziś opowiem.

To pierwsze tak obszerne opracowanie poświęcone w całości księżnej, ale nie pierwsze moje działanie upamiętniające tę wyjątkową kobietę. Zanim napiszę o tym, co już udało się zrobić w tym temacie, przedstawię jej historię. Dziękuję Danucie Kachniarz, Sebastianowi Wielgoszowi, Krzysztofowi Wyszkowskiemu i Katarzynie Zamoyskiej za pomoc w zebraniu materiałów do artykułu. Na pewno tekst nie wyczerpuje tematu, ale stanowi ważny etap w docenianiu Marii Ludwiki z Krasińskich Czartoryskiej.

„Budzenie się wiosny (na wsi – z dziennika wychowawczyni)”. Kurpie, 1939 r.

Oto kolejna część pamiętnika nauczycielki pracującej na Kurpiach. Dowiemy się, jak L. Klimkówna prowadziła edukację w wiejskiej szkole, gdy na polach i w lesie widać już było oznaki wiosny. To ostatnia wiosna przed wybuchem II wojny światowej, choć pamiętnikarka tego nie mogła wiedzieć. A może ten tekst stanie się inspiracją dla współczesnych przedszkolanek? Zapraszam do lektury!

Luty 2023. Podsumowanie miesiąca

Zapraszam na podsumowanie lutego, który, jak to luty, zleciał momentalnie. Połowę miesiąca spędziłam na feriach, ale był to czas odpoczynku tylko od szkoły. Nie od pracy. Cudownej pracy, bo robiłam i planowałam samo dobro! Na jej efekty przyjdzie jeszcze czekać krócej lub dłużej, ale zanim to, podejmę refleksję nad minionymi tygodniami. Podzielę się z Tobą tym, co się u mnie działo. Dobrego odbioru!

Styczeń 2023. Podsumowanie miesiąca

Zapraszam na podsumowanie stycznia. Nie liczę już, który to miesiąc, kiedy piszę taki tekst. To już rytuał. Lubię to robić, pomaga mi to uporządkować myśli. Mam też nadzieję, że i dla Ciebie to może być ciekawe. Zapraszam!

Zapusty i wspomnienia świętych. Czas między Bożym Narodzeniem a Wielkim Postem na Kurpiach Zielonych

Po Nowym Roku zaczynały się zabawy karnawałowe. Na tzw. muzyki zapraszano muzykantów. Był to czas na rozrywkę, ale i kojarzenie par. Do 2 lutego kolędowano. Na początku lutego wspominano świętych patronów i patronki, a im bliżej Wielkiego Postu, tym bardziej szalona zabawa zapustna. Zapraszam na ostatnią część cyklu poświęconego zwyczajom na Kurpiach Zielonych.

Dwanaście miesięcy jak taniec. Podsumowanie roku 2022

Podsumowanie, wzorem poprzednich lat, publikuję nieco później niż na początku stycznia. To pozwala mi z niewielkim, ale jednak dystansem, spojrzeć na to, co za mną, co udało się osiągnąć, a co może nie wyszło tak jak planowałam (to też jest ok!). Takie zestawienie robię głównie dla siebie. Blog to przecież mój pamiętnik. Co roku jednak są osoby, które czekają na podsumowanie. Czy udało się zrealizować cele na 2022 r.? Z czego jestem najbardziej dumna? Co przyniósł miniony rok? Zapraszam!

Regionalna biblioteka – update z 2022

Zapraszam na wpis z serii #regionalnabiblioteczka. Prezentuję książki i czasopisma, które kupiłam, dostałam w prezencie lub sama współtworzyłam i otrzymałam egzemplarz autorski. Nie oznacza to, że znajdziecie tu wszystkie publikacje wydane w 2022 r. Chodzi o te, które w minionym roku trafiły do moich zbiorów. Mam nadzieję, że ten coroczny przegląd pomoże zainteresowanym uzupełnić zbiory oraz zachęci niezdecydowanych do nabycia ciekawych pozycji. Każdą z publikacji krótko opisałam – skąd ją mam i jak ją nabyć. Zapraszam!