W I poł. XIX w. wieś Mokotów i jej okolice, teren zamiejski do 1916 r., był częstym kierunkiem wypraw warszawiaków i warszawianek m.in. z powodu otwartego w 1841 r. na części Pola Mokotowskiego, w okolicach współczesnej ul. Polnej, toru wyścigów konnych. Od 1892 r. na tym terenie w okresie wielkanocnym odbywały się zabawy ludowe. W połowie XIX w. po zachodniej stronie współczesnej ul. Puławskiej dominowała zabudowa wiejska. Potem zaczęły powstawać wille z ogródkami. Mokotów zaczął się szybko rozwijać od 1860 r. m.in. dzięki doprowadzeniu do ronda Keksholmskiego (współcześnie Plac Unii Lubelskiej) tramwaju konnego (1881 r.), a wcześniej dzięki inwestycji F. Szustra w miejscu dawnego pałacyku Elżbiety Lubomirskiej. Powstały tam domki letniskowe, a park został przearanżowany tak, by w pawilonach zainstalować urządzenia ogrzewające. W połowie XIX w. w Mokotowie w porze letniej urządzane są mieszkania do wynajęcia dla osób przenoszących się z miasta dla użycia świeżego powietrza. Udostępniono 20 takich lokali wynajmowanych za 30–300 rubli za sezon. We wsi-letnisku Mokotów można było wynająć mieszkania letniskowe, dostępne m.in. w Willi Mokotów (prawdopodobnie w pałacyku Szustra). Do dyspozycji letników o różnym stopniu zamożności były różne lokale w cenie 75–200 rubli. Prowadzono ożywiony ruch budowlany na potrzeby letnich mieszkań.
Niezwykle ważnym celem wyjazdów za miasto były zakłady wodolecznicze, które w 1842 r. w Wierzbnie otworzył Aleksander Ludwik Sauvan. O inicjatywie obszernie pisałam tutaj: KLIK. W 1844 r. tak relacjonowano czas wolny za miastem: Szczególniej do Wierzbna wiele wybiera się na ślicznie i wygodnie urządzone mieszkania. Urządzona tamże Restauracja i bieg stały omnibusów, wygodę miejscową i stosunki z miastem zapewniają. Wierzbno iest miejscem ustronia, ale nie samotności. Dla pomnożenia wygód, urządzone tamże zostały kąpiele. W Wierzbnie szczególnie chętnie nasycano się widokiem ślicznych okolic ożywiających się po okropnym wylewie. Wierzbno stało się ogólnodostępnym parkiem. Pozostałością dawnej historii okolicy była nazwa ul. Wierzbińskiej – w latach 50. XX w. zmieniono ją na Okolską.
 |
| Granice Warszawy i ich zmiany w czasie na mapie miejscowości letniskowych, 1905 r. Źródło: A. Bąk, Miejsca rozrywki, wycieczek i letniego odpoczynku warszawiaków w 2. połowie XIX i na początku XX wieku położone w obecnych granicach administracyjnych stolicy, „Studia do Dziejów Architektury i Urbanistyki w Polsce”, 5 (2022), s. 117. |
Do Wierzbna co godzinę z Placu Saskiego kursowały omnibusy. Był to pierwszy środek komunikacji publicznej w Warszawie funkcjonujący w mieście od 1822 r. Z okazji większych uroczystości lub niedzieli przewoziły na specjalne zamówienie średnio kilkanaście osób do Lasku Bielańskiego, Królikarni, Wierzbna, Łazienek, Marcelina i Zacisza. Był to więc wieloosobowy dyliżans konny. W 1836 r. regularne jazdy omnibusami uruchomił przedsiębiorca Godecki, zaś w 1844 r. Piotr Steinkeller wprowadził pierwsze omnibusy miejskie (nazwane od jego nazwiska steinkellerkami). Omnibusy jeżdżące do Wierzbna należały m.in. do przedsiębiorcy Konstantego Okónia (ok. 1836–1894). Andrzej Zajączkowski pisał: „Zamysł ten spotkał się jednak z niepowodzeniem z powodu dostępnych już dość licznych i tańszych dorożek”.
 |
| Omnibus jeżdżący po Warszawie od 2005 r. jako atrakcja turystyczna. Źródło (dostęp 21 VII 2025 r.). |
W 1898 r. uruchomiono Grójecką Kolej Dojazdową, która jeździła z placu zwanego do 1919 r. Keksholmskim (dziś Unii Lubelskiej) do Piaseczna. Inicjatorem był krawiec z Warszawy Eugeniusz Paszkowski, który zaprosił do współpracy księcia Stefana Lubomirskiego, hrabiego Tomasza Zamoyskiego oraz... cadyka Altera z Góry Kalwarii. Kolejka powstała za zgodą władz rosyjskich. Przyczyniła się do rozwoju okolicy, bo transportowano nią glinę potrzebną w budownictwie, pozwalała też na pielgrzymki ludności żydowskiej do Góry Kalwarii i ogólnie ruch pasażerski na tym odcinku, stymulowała rozwój nowych zakładów przemysłowych. Trakcję konną zastąpiono parową, a trasę poprowadzono z Warszawy do Grójca, Góry Kalwarii oraz Konstancina. Linia biegła ul. Puławską (wówczas Nowoaleksandryjska). Jedna ze stacji nosiła nazwę Szopy i znajdowała się na terenie Szop Polskich. Historię wsi opisałam tutaj: KLIK. Na poniższym planie to stacja Dworzec Południowy (nazwa późniejsza, o czym za chwilę).
 |
| Linie kolejki grójeckiej i wilanowskiej. Źródło (dostęp 19 XII 2023 r.). |
W 1899 r. w „Kuryerze Codziennym” napisano: udzielona została koncesya na wybudowanie drogi żelaznej wązkotorowej od Warszawy przy rogatce Mokotowskiej do Góry Kalwaryi z prawem przedłużenia linii do Grójca. (...) tor przyszłej drogi ułożony zostanie na burecie szosy 1 rzędu zw. Nowo-Aleksandryjską i przejdzie przez przedmieście Mokotów do Wierzba [Wierzbna – przyp. M.W.K.], Królikarni, a następnie przez wsie: Szopy Polskie, Szopy Niemieckie, Potok, Służew, Służewiec, Wyczułki, Grabów, Grabówek, Emilie [Imielin – przyp. M.W.K.], Krasnawola [Krasnowola – przyp. M.W.K.], Moczydła [Moczydło – przyp. M.W.K.], Watolin [Natolin – przyp. M.W.K.], Pyry, Dąbrówka, miasteczko Piaseczno, Siedliska, Pilawa, Obory, Szymonów, Lubna, Moczydłów do Góry Kalwaryi.
Długość całej linii wynosi wiorst 31 i pół.
Główne stacye mieścić się będą: w Mokotowie, Wierzbnie (21/2 w. od rogatki), Piasecznie, (15 w.) i Górze Kalwaryi (31.4 w.)
Szerokość toru 1 metr.
Podług sporządzonego kosztorysu wybudowanie drogi kosztować będzie ogółem około 400000 rubli.
Szyny dostarczone być mają przez huty krajowe, zaś wagony, tak osobowe jak i towarowe obstalowane zostały w zakładach Tow. akt. Gostyńskiego.
Kapitał potrzebny na budowę zbierany jest drogą subskrypcji, po ukończeniu której utworzone zostanie Tow. akcyjne z akcyami po 250 rs. sztuka.
Nowa kolej połączy z Warszawą część kraju wysoko pod względem kultury stojacą i niezawodnie stanie się z czasem ważną arteryą komunikacyjną.
Jednym z głównych artykułów przewozu będzie cegła, albowiem na całej linii projektowanej drogi, a zwłaszcza na dystansie między Piasecznem i Górą Kalwarya znajdują się bogate pokłady wybornej gliny.
Z początkiem wiosny rozpoczęte zostaną roboty około budowy drogi.
W 1899 r. pojawił się też projekt rozbudowy kolejki, a tak naprawdę połączenia linii kolei grójeckiej i wilanowskiej. Nowa linia miała prowadzić przez wsie Służew i Potok do Wilanowa. Jeszcze w 1933 r. planowano uruchomienie nowej linii Wilanów–Szopy Niemieckie przez wieś Potok, ale z planów nic nie wyszło.
 |
| Źródło: „Słowo”, 18 (1899), 152, s. 2. |
Równocześnie trwały starania o połączenie tej okolicy z centrum Warszawy linią tramwajową. Przez wiele lat ludność tu mieszkająca domagała się poprawy połączeń komunikacyjnych. Na tym zależało też właścicielom gruntów, m.in. Krasińskim z Królikarni.
W 1924 r. w parku koło pałacu Mittona, który opisałam tutaj: KLIK, powstała pętla tramwajowa. Tory doprowadzono tu dzięki Marcie z Pusłowskich i Kazimierzowi Krasińskim oraz dążeniom ludzi tu mieszkających. Dojeżdżały tu tramwaje nr 1 i nr 9. Zdjęcia pętli tramwajowej Wierzbno można zobaczyć na portalu Fotopolska.
 |
| Pętla Wierzbno na planie Warszawy z 1924 r. Źródło (dostęp 12 VII 2023 r.). |
 |
| Pętla tramwajowa na Wierzbnie na zdjęciu lotniczym z 1945 r. Źródło (dostęp 16 VII 2025 r.). |
 |
| Tramwaj typu A linii 1 nr boczny 65, 1931 r. Źródło (dostęp 12 VII 2023 r.). |
 |
| Wjazd tramwaju na pętlę Wierzbno. Źródło: „Dobry Wieczór! Kurier Czerwony”, 15 [7] (1936), 154, s. 6. |
 |
| Tramwaj na ul. Puławskiej, w głębi po lewej tramwaje wyjeżdżające z pętli na Wierzbnie, 1925–1935 r. Źródło (dostęp 15 VII 2015 r.). |
W latach 30. XX w., w związku ze zwiększeniem intensywności ruchu tramwajów i rozbudową sieci tramwajowej, przyszły zmiany. W lipcu 1935 r. na pierwszym Walnym Zebraniu Koła Przyjaciół Dzielnicy Mokotowa jego prezes, a jednocześnie prezydent Warszawy Stefan Starzyński, przedstawił potrzeby Mokotowa. Zapowiadał m.in. przeniesienie stacji kolejki Grójeckiej początkowo do ul. Odyńca, następnie do Szop Niemieckich, czyli skrócenie początku (na północy) linii. Pierwszy przystanek kolejki wąskotorowej przeniesiono z pl. Unii Lubelskiej na róg ul. Puławskiej i Odyńca. W 1937 r. wybudowano Dworzec Warszawa Szopy. Rok później stał się stacją końcową kolejki. Linię skrócono. Stacja Szopy zyskała charakter czołowej, a kolej miała charakter pasażersko-towarowy.
 | |
|
Mniej więcej w tym samym czasie linię tramwajową z miasta wydłużono do Szop Polskich. Pętla tramwajowa w okolicach dworca kolejki wąskotorowej (stacja Szopy) początkowo nosiła nazwę Służew i miała kształt łezki. Torowisko tramwajowe na ul. Puławskiej od Królikarni na południe oddano do użytku w 1936 r. Skierowano tu linię nr 19.
.jpg) |
| Źródło: „Warszawski Dziennik Narodowy”, 2 (1936), 315B, s. 4. |
 | |
|
 |
| Uroczystość otwarcia przedłużonej linii tramwajowej nr 19 (z Wierzbna do Szop). Widoczni zaproszeni goście oraz tramwaj. Ul. Puławska w okolicy późniejszej ul. Woronicza, 16 XI 1936 r. Źródło (dostęp 8 V 2023 r.). |
 |
| Źródło: Plan sieci tramwajów i autobusów m. st. Warszawy 1938 r., poniżej współczesny plan tego samego obszaru (dostęp 3 V 2023 r.). Widoczne: pętla tramwajowa Wierzbno oraz pętla Służew. |
 |
| Okolice ul. Bukowińskiej lub Dworca Południowego. Fot. Maciej Łukasik, koniec lat 70. XX w. Źródło (dostęp 8 VI 2023 r.). |
 |
| Pola przy ul. Puławskiej, Wilanowskiej i al. Niepodległości, 1942 r. Zbiory Roberta Herubina. Źródło (dostęp 26 VI 2023 r.). |
 |
| Grzegorz Białek z dziadkiem w ogrodzie między ul. Puławską, Wilanowską i al. Niepodległości, 1966 r. Źródło (dostęp 26 VI 2023 r.). |
W 1943 r. okupant niemiecki zmienił nazwę stacji Szopy na Warschau Szopy, a później na Warschau Süd, czyli Warszawa Południowa. Podobno Niemcy nie byli w stanie wymówić nazwy „Szopy” (tak samo miało być w czasie I wojny światowej).
Mamy nieco informacji o tej okolicy w czasie powstania warszawskiego. Był to ważny punkt transportowy, strategiczny, zaopatrzeniowy.
 |
| Źródło: L.M. Bartelski, Mokotów. Warszawskie Termopile 1944. Przewodnik historyczny po miejscach walki i pamięci czasu okupacji i Powstania Warszawskiego, oprac. J. Powałkiewicz, Warszawa 2004. |
Dworzec kolejki położony był blisko obok ważnej dla powstańczej historii Mokotowa szkoły przy ul. Woronicza (placówka „Koło”). Alicja Karlikowska „Zawiejka” tak wspominała 1 VIII 1944 r.: ppor. „Łącki” zebrał tę grupę, która ciągle się powiększała; jedni byli z bronią, drudzy przychodzili. Tam na ulicy Krasickiego przyjął od nas przysięgę żołnierską. W tym padającym deszczu jakoś nas zorganizował, zjednoczył, poczuliśmy się wspólnie, razem, bliscy. Nadał nam rozkaz wymarszu z Warszawy. (...) Przeszliśmy uliczkami. Przeszliśmy przez Woronicza, przez sławną szkołę Woronicza się przechodziło. Byliśmy żegnani przez ludność, oklaskiwani, dawali nam żywność. Tak doszliśmy do Dworca Południowego i tam zarządzono odpoczynek.
Na tym obszarze trwały intensywne walki powstańcze. Okupant nie pozostawał dłużny. Eugenia Asińska (Osińska) z Kamińskich (1900–?) tak wspominała wydarzenia z 2 VIII 1944 r.: (...) poszłam szukać lepszego schronienia dla nas. Znalazłam je na ul. Bukowińskiej nr 28 (...). Wróciłam więc do „bunkra” [kopca, w którym były przechowywane ziemniaki; miejsce blisko Dworca Południowego – przyp. M.W.K.] po moich towarzyszy. Około godz. 6.00 usłyszeliśmy jadące auta. Nie zwracaliśmy jednak na nie zbyt wielkiej uwagi, licząc na to, że „bunkier” był tak dobrze zamaskowany, iż nawet Niemcy nas tu nie znajdą. Tymczasem pomyliliśmy się. Usłyszeliśmy nagle wołanie po niemiecku: „Polscy bandyci wychodzić!”. Zaczęliśmy więc wychodzić. Między nami było dwu powstańców, sześciu kolejarzy i pięciu cywilów. Zobaczyliśmy na rogu ul. Wilanowskiej i Puławskiej stojący duży oddział Niemców, w liczbie około stu osób. Ustawiliśmy się tak, jak wychodziliśmy, w szeregu. Gdy ostatni z nas wyszedł, Niemiec, który nas wyprowadzał z pistoletem w ręku (broni tej dobrze nie znałam – długa, błyszcząca, wyrzucająca z siebie nie poszczególne strzały, lecz całe serie), podchodził do każdego z nas i strzelał. Kobietom, w tym i mnie, kazał prędko iść w stronę dworca. Gdy odchodziłyśmy, jeszcze paru mężczyzn było nierozstrzelanych, w tym p. Banasiak, starszy już człowiek. (...). Następnego dnia rano próbowałyśmy pochować ofiary egzekucji z 2 sierpnia 1944, jednak Niemcy strzelali z szosy Wilanowskiej, więc się nam to nie udało. Tego dnia, idąc do zmarłych, weszłyśmy do suteren na dworcu. Rannych już tam nie było, kto ich wywiózł, nie wiem. W kotłowni spotkałyśmy Banasiaka, który jednak nie mógł nam powiedzieć, w jaki sposób się uratował, łzy mu nie pozwalały na to. Przez parę dni robiłyśmy próby pochowania zabitych, jednak nam się to nie udało. (...) Świadkami egzekucji 2 sierpnia 1944 roku byli prócz mnie: Halina Kozalin, dwie pracownice bufetu dworcowego, z których jedna już nie żyje, i pan Banasiak, także zmarł rok temu [tj. w 1948 r. – przyp. M.W.K.].
Irena Szczepanik opowiedziała o wieczorze 5 września: wyjrzałam na ulicę. Zauważyłam, że teren nasz jest obstawiony przez Niemców. Jeden czołg stał od ul. Puławskiej, jeden od ul. Bukowińskiej, tzn. od Służewia. Widziałam, że odcinek ul. Puławskiej od Bukowińskiej do Dworca Południowego, kolonia Szopy Polskie i kolonia Zagościniec stoją w płomieniach. Nasze trzy domy przy ul. Bukowińskiej nr 21, 23 i 25 były otoczone przez kilkudziesięciu żołnierzy niemieckich w mundurach lotniczych. Domy Bukowińska 21 i 23 płonęły podpalone przez Niemców za pomocą rzucania przez nich jakichś materiałów zapalających, co sama widziałam. Do otoczonego przez Niemców mego domu weszło na podwórze kilkunastu żołnierzy, którzy próbowali bezskutecznie dom nasz podpalić. Kobiety zaczęły wychodzić z domu. Mężczyźni, w sumie 12, w tym dwóch starców, zostali wyprowadzeni na końcu. Po wyprowadzeniu wszystkich na podwórze, dwóch Niemców brało każdego z mężczyzn pojedynczo za ręce i podprowadzało ich pod komórkę na podwórzu, gdzie trzeci Niemiec rozstrzeliwał ich z automatu. Po dokonaniu na naszych oczach egzekucji na wszystkich 12 mężczyznach, oficer niemiecki chodził między leżącymi i dobijał ich z broni krótkiej. Poza mną egzekucję tę obserwowały m.in. Stanisława Sitkowska i Janina Siwakowska (zam. obecnie przy ul. Bukowińskiej 25). Po dokonaniu egzekucji wyprowadzono nas – było to koło godz. 22.00 – na ul. Puławską. Mijając domy Bukowińska 23 i 21 zauważyłam zwłoki trzech osób, leżące przy domu Bukowińska 21, jak się później dowiedziałam, zastrzelonych przez Niemców na kilkanaście minut przed egzekucją w naszym domu. Innych ofiar w obu tych domach nie było.
 |
| Lista zamordowanych 5 VIII 1944 r. w kamienicy przy ul. Bukowińskiej 25. Źródło (dostęp 16 IV 2023 r.). |
Uzupełnienie i rozszerzenie tej historii znajdziemy w relacji Tadeusza Stępniewskiego (1905–?): W dniu 3 lub 4 sierpnia od strony kolejki [grójeckiej] został dokonany wypad niemiecki do jednego z domów przy ul. Bukowińskiej, zamieszkałego wyłącznie przez ludność cywilną stale tam przebywającą lub zamieszkałą przygodnie. (...) Na drugi dzień udałem się do tego domu przy ul. Bukowińskiej, wiedząc o tym, że Niemców już tam nie ma. Na podwórzu zastałem 13 równo poukładanych trupów, 12 mężczyzn i jedną kobietę. Stwierdziłem, że ludzie ci zabici byli strzałami w głowę dawanymi od przodu lub od tyłu. W suterenie domu znalazłem tramwajarza, nazwiska jego nie znam, był on ranny w nogę. Tramwajarz ten opowiedział mi, co następuje: poprzedniego dnia po południu wpadła do domu przy ul. Bukowińskiej pewna liczba Niemców, podobno lotników, w niebieskich mundurach. Wchodzili do mieszkań, wyciągając wszystkich mężczyzn, kobiety i dzieci. Kobiety i dzieci zabrali, mężczyzn zgromadzili na podwórzu, ustawiając ich po trzech i rozstrzeliwując. On sam również miał być rozstrzelany, ocalał w ten sposób, że otrzymał tylko postrzał w nogę, upadł na ziemię i został przykryty innymi ciałami. Po odejściu Niemców z najwyższym wysiłkiem zdołał wydostać się spod zakrywających go zwłok i schronić do sutereny. Zwłoki trzynastu osób pochowaliśmy na tym samym podwórzu, przy czym identyfikacją ich zajmował się p. Rudnicki, komendant bloku obrony przeciwlotniczej (...). Rannego tramwajarza przenieśliśmy do Szpitala Elżbietanek. Trzynaście rozstrzelanych osób było wyłącznie ludnością cywilną.
Zygmunt Szczepanik, ojciec Ireny, przekazał jej również, że 5 sierpnia odbyła się egzekucja na czternastu kolejarzach na Dworcu Południowym i przy al. Wilanowskiej blisko Puławskiej tak samo w egzekucji zginęło czternastu mężczyzn.
Grupę cywili rozstrzelano na podwórzu kamienicy przy ul. Bukowińskiej 59. Tablicę upamiętniającą to wydarzenie umieszczono przy bloku pod adresem Bukowińska 26A.
 |
| Upamiętnienie miejsca, w którym naziści w czasie powstania warszawskiego rozstrzelali grupę Polaków, ul. Bukowińska 26A. Fot. Dreamcatcher25, 2 XI 2013 r, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons |
Kiedy w lutym 1946 r. stację kolejki Szopy ponownie otwarto, nazwano ją Dworcem Południowym. Nazwa się przyjęła. Starsi ludzie do tej pory tak określają to miejsce. Tutaj można znaleźć wszystkie rozkłady jazdy przez stację z lat 1898–1969. Poniżej kilka zdjęć wykonanych w różnych okresach.
 |
| Widok zewnętrzny budynku stacji grójeckiej kolejki wąskotorowej przy ul. Puławskiej. Widoczni ludzie stojący na przystanku pętli tramwajowej. Fot. Zbyszko Siemaszko, lata 50. XX w. Źródło: NAC (dostęp 17 IV 2023 r.). |
 |
| Pociąg jadący w kierunku Grójca podczas postoju na stacji Dworzec Południowy. Fot. Bogdan Łopieński, 1957 r. Zbiory Ośrodka KARTA. Źródło (dostęp 5 VII 2023 r.). |
 |
| Pociąg jadący w kierunku Grójca podczas postoju na stacji Dworzec Południowy. Fot. Bogdan Łopieński, 1957 r. Zbiory Ośrodka KARTA. Źródło (dostęp 5 VII 2023 r.). |
 |
| Pociąg jadący w kierunku Grójca podczas postoju na stacji Dworzec Południowy. Fot. Bogdan Łopieński, 1957 r. Zbiory Ośrodka KARTA. Źródło (dostęp 5 VII 2023 r.). |
 | |
|
 |
| Kolejka przy ul. Puławskiej, 16 VII 1964 r. Źródło (dostęp 7 VII 2025 r.). |
 |
| Plan Warszawy z 1963 r. Czarną linią zaznaczono Kolejkę Grójecką, czerwonymi linie tramwajowe. Błędnie naniesiono nazwę Służew (w tym miejscu są Szopy Niemieckie, Służew powinien być po przekątnej, gdzie zagęszczenie ulic, na południe od Alei Wilanowskiej). Źródło (dostęp 8 VII 2025 r.). |
 |
| Przejazd kolejki przez Aleję Wilanowską. Fot. Z. Karpowicz, 1967 r. Źródło (dostęp 16 VII 2025 r.). |
Kolejka wąskotorowa ze stacją w Szopach została zlikwidowana w 1969 r. Rok wcześniej wyprodukowano film Pan Ciuchcia, który utrwalił historię tej linii.
Do 2000 r. przy ul. Puławskiej 145 stał jednopiętrowy budynek dworcowy z wysokim poddaszem oraz parterową dobudówką z poczekalnią i kasami. W ostatnich latach nie pełnił swojej funkcji. Działał tu sklep z armaturą łazienkową. Kiedy go zlikwidowano, w budynku zamieszkały osoby w kryzysie bezdomności. Władze dzielnicy zarządziły rozbiórkę.
 |
| Przemarsz jeńców polskich przez Szopy Polskie po kapitulacji Warszawy, w głębi dworzec kolejki góreckiej i istniejący do dziś budynek przy ul. Puławskiej 145, dalej budynki przy ul. Bukowińskiej; po lewej pętla tramwajowa, ceglany mur i w głębi budynek przy ul. Puławskiej 178, 28 IX 1939 r. Źródło (dostęp 7 VII 2025 r.). |
 |
| Ujęcie z bloku przy al. Niepodległości 9/11. Źródło (dostęp 14 VII 2023 r.). |
 |
| Dworzec kolejki przy ul. Puławskiej 145. Fot. wedrownosc, późne lato 2000 r. Źródło (dostęp 8 VII 2025 r.). |
Tory kolejki rozwidlały się po wschodniej stronie ul. Puławskiej. Po zachodniej stronie ulicy w 1936 r., jak już wspomniałam, zbudowano pętlę tramwajową. W 1948 r. powstała tu pętla autobusowa, która obecny kształt zyskała w II połowie lat 70. XX w. Autobusami można było dojechać m.in. do Góry Kalwarii i Kozienic. W latach 1983–1995 z zajezdni autobusowej przy al. Wilanowskiej wyjeżdżały trolejbusy do Piaseczna. Pętlę autobusową zwyczajowo nazywano Dworcem Południowym. W 1980 r. powstała nowa pętla autobusowa (terminal ze stanowiskami). W 1986 r. zmieniono nazwę całego zespołu przystanków na Wilanowska, ponieważ kolejka grójecka już nie funkcjonowała.
 |
| Kolejka na Dworcu Południowym, lata 70. XX w. Fot. Maciej Osiecki. Źródło (dostęp 2 VII 2023 r.). |
 |
| Przystanek linii A (biegła tak jak planowane metro) na Wilanowskiej, 1982 r. Źródło (dostęp 8 VII 2025 r.). |
 |
| Trolejbusy na zajezdni Wilanowska, 1992 r. Fot. Sławomir Kamiński. Źródło (dostęp 16 IV 2023 r.). |
 |
| Autobusy na zajezdni Wilanowska, 2015 r. Fot. Franciszek Mazur. Źródło (dostęp 16 IV 2023 r.). |
W 1961 r. pętlę przebudowano, zyskała współczesny kształt (pętla z przystankiem technicznym i dodatkowym torem postojowym). Od 2024 r. pętla tramwajowa w tym miejscu służy jako techniczna, gdyż tramwaje dotychczas tu zawracające skierowano do Wilanowa.
 |
| Węzeł komunikacyjny Wilanowska na planie miasta z 1986 r. Źródło (dostęp 8 VII 2025 r.). |
 |
| Tramwaj na pętli Wilanowska na zdjęciu lotniczym Warszawy z 2018 r. Źródło (dostęp 8 VII 2025 r.; po prawej u góry wybrać zdjęcia, następnie 2018 i można przybliżyć). |
 |
| Skład 105N2k/2000 nr 2100+2101 na pętli Metro Wilanowska; w tle budynek dawnej ekspedycji przerobiony na restaurację (wyburzony pod budowę nowego budynku w 2019 r.) Fot. Krzysiek99, 9 IV 2019 r. Źródło (dostęp 8 VII 2025 r.). |
 |
| Węzeł komunikacyjny Metro Wilanowska na zdjęciu lotniczym Warszawy z 2023 r. Źródło (dostęp 8 VII 2025 r.; po prawej u góry wybrać zdjęcia, następnie 2023 i można przybliżyć). |
Zmiany tramwajowe nastąpiły też na Wierzbnie. W latach 2006–2007 rozebrano pętlę tramwajową w pobliżu Królikarni. Nie pomogły protesty osób, które zwracały uwagę na zabytkową infrastrukturę.
 |
| Tramwaj na przystanku Królikarnia, 1985 r. Źródło (dostęp 15 VII 2025 r.). |
 |
| Pokaz na pętli Wierzbno z okazji 130-lecia tramwajów w Warszawie, 11 XII 1996 r. Źródło (dostęp 15 VII 2025 r.). |
 |
| Pokaz na pętli Wierzbno z okazji 130-lecia tramwajów w Warszawie, 11 XII 1996 r. Źródło (dostęp 15 VII 2025 r.). |
 |
| Pętla Wierzbno 11 I 2003 r. Fot. Kiembrowski. Źródło (dostęp 15 VII 2025 r.). |
 |
| Pętla Wierzbno 11 I 2003 r. Fot. Kiembrowski. Źródło (dostęp 15 VII 2025 r.). |
 |
| Słup kratownicowy z wysięgnikiem Siemensa na pętli tramwajowej Wierzbno, 2003 r. Fot. Grzegorz Szklarek. Źródło (dostęp 15 VII 2025 r.). |
 |
| Słup kratownicowy z wysięgnikiem Siemensa na pętli tramwajowej Wierzbno, 2003 r. Fot. Grzegorz Szklarek. Źródło (dostęp 15 VII 2025 r.). |
 |
| Słupy kratownicowe z wysięgnikami Siemensa na pętli tramwajowej Wierzbno, 2003 r. Fot. Grzegorz Szklarek. Źródło (dostęp 15 VII 2025 r.). |
 |
| Słup kratownicowy z wysięgnikiem Siemensa na pętli tramwajowej Wierzbno, 2003 r. Fot. Grzegorz Szklarek. Źródło (dostęp 15 VII 2025 r.). |
 |
| Pętla Wierzbno 10 XII 2005 r. Fot. Kiembrowski. Źródło (dostęp 15 VII 2025 r.). |
 |
| Pętla Wierzbno, 12 V 2006 r. Źródło (dostęp 15 VII 2025 r.). |
 |
| Pętla Wierzbno 13 XI 2006 r. Fot. Kiembrowski. Źródło (dostęp 15 VII 2025 r.). |
 |
| Pętla Wierzbno 13 XI 2006 r. Fot. Kiembrowski. Źródło (dostęp 15 VII 2025 r.). |
 |
| Pętla Wierzbno 13 XI 2006 r. Fot. Kiembrowski. Źródło (dostęp 15 VII 2025 r.). |
 |
| Pętla Wierzbno 13 XI 2006 r. Fot. Kiembrowski. Źródło (dostęp 15 VII 2025 r.). |
 |
| Pętla Wierzbno 13 XI 2006 r. Fot. Kiembrowski. Źródło (dostęp 15 VII 2025 r.). |
 |
| Pętla Wierzbno 13 XI 2006 r. Fot. Kiembrowski. Źródło (dostęp 15 VII 2025 r.). |
 |
| Pętla Wierzbno 13 XI 2006 r. Fot. Kiembrowski. Źródło (dostęp 15 VII 2025 r.). |
 |
| Pętla Wierzbno 13 XI 2006 r. Fot. Kiembrowski. Źródło (dostęp 15 VII 2025 r.). |
Na miejscu pętli, na rogu ul. Puławskiej i alejki, która przylega do parku Arkadia, w 2013 r. powstały Apartamenty Puławska 111. Zaprojektowało je studio Kazimierski i Ryba.
 | |
|
 |
| Apartamenty Puławska 111 na zdjęciu lotniczym z 2015 r. Źródło (dostęp 16 VII 2025 r.). |
 |
| Źródło (dostęp 16 VII 2025 r.). |
W okresie PRL w okolicach dawnego dworca kolejki zaplanowano metro. Stację Wilanowska budowano w latach 1983–1995. Warto jednak podkreślić, że pierwsze plany budowy metra w Warszawie pochodzą jeszcze sprzed II wojny światowej. Zapuszczano się na Mokotów, ale ostrożnie, maksymalnie do Wierzbna, choć były i plany, by pociągnąć linię do Służewca, do granicy miasta rozszerzonego o tę wieś w 1938 r.
 |
| Budowa metra Wilanowska. Zbiory Szczepana Toncio. Źródło (dostęp 7 II 2024 r.). |
 |
| Otwarcie metra na stacji Wilanowska, prezydent Warszawy Marcin Święcicki odbiera inwestycję, 7 IV 1995 r. Źródło (dostęp 8 VII 2025 r.). |
 |
| 7 IV 1995 r. kard. Józef Glemp poświęcił metro na stacji Wilanowska. Drugi z lewej ówczesny prezydent Warszawy Marcin Święcicki. Fot. Michał Mutor. Źródło (dostęp 16 IV 2023 r.). |
 |
| Targowisko koło stacji metra Wilanowska, 2013 r. Fot. Bartosz Bobkowski/Agencja Wyborcza.pl. Źródło (dostęp 16 IV 2023 r.). |
 |
| Targowisko koło stacji metra Wilanowska, 2013 r. Fot. Bartosz Bobkowski/Agencja Wyborcza.pl. Źródło (dostęp 16 IV 2023 r.). |
 |
| Targowisko koło stacji metra Wilanowska. Z tyłu budynki przy ul. Bukowińskiej, 2013 r. Fot. Bartosz Bobkowski/Agencja Wyborcza.pl. Źródło (dostęp 16 IV 2023 r.). |
 |
| Handel przy przejściu między stacją metra Wilanowska z pętlą autobusową przy al. Wilanowskiej, 2017 r. Fot. Przemek Wierzchowski. Źródło (dostęp 16 IV 2023 r.). |
 |
| Handel przy przejściu między stacją metra Wilanowska z pętlą autobusową przy al. Wilanowskiej, 2017 r. Fot. Przemek Wierzchowski. Źródło (dostęp 16 IV 2023 r.). |
 |
| Handel przy przejściu między stacją metra Wilanowska z pętlą autobusową przy al. Wilanowskiej, 2017 r. Fot. Przemek Wierzchowski. Źródło (dostęp 16 IV 2023 r.). |
 |
| W głębi targowisko przy stacji metra Wilanowska. Fot. M.W. Kmoch, 4 VII 2023 r. |
Od lat planowano przebudowę okolic stacji metra Wilanowska na nowoczesny węzeł przesiadkowy z biurowcami i dwupoziomową pętlą autobusową oraz linią tramwajową z Wilanowa na Służewiec. Miało to rozwiązać wiele problemów, na które zwracało uwagę m.in. środowisko aktywistyczne miejskie. Projekt nazwano „Bramą Mokotowa” albo „Nowym Dworcem Południowym”. Jeszcze w okresie PRL zdecydowano o przeniesieniu w miejsce Dworca Południowego centrum Mokotowa i stworzenie tam scentralizowanego ośrodka decyzyjnego dzielnicy. Zakładano m.in. wpuszczenie ul. Puławskiej w przebudowaną ul. Bukowińską i skierowanie jej wzdłuż skarpy w ul. Rolną na Służew. Planów stworzenia tu centrum Mokotowa nie zrealizowano.
W końcu 2015 r. Jakub Miernik, kierownik Sekcji ZTM ds. Węzłów
Przesiadkowych oraz Parkingów Parkuj i Jedź, mówił o problemach okolicy: W przypadku autobusów – niestety zakorkowana ulica Puławska, a tym samym długa podróż najprawdopodobniej do
Metra Wilanowska. (...) Zarząd
Dróg Miejskich przygotowuje projekt wytyczenia buspasa na
tej trasie. Większość osób wysiada następnie na pętli autobusowej Wilanowska i idzie do metra. Co w tej chwili oferuje
Dworzec Południowy? Dużą, niewygodną pętlę autobusową
z wąskimi peronami i małymi wiatami. Później trzeba dojść do
stacji metra przeciskając się pomiędzy straganami i handlarzami. Jeszcze gorzej jest zimą, gdy zalega śnieg i błoto.
(...) Dworzec Południowy to także miejsce, z którego wyruszają autobusy dalekobieżne Polskiego Busa. Ich
pasażerowie nie mają poczekalni, ani miejsca, gdzie mogliby
coś zjeść, napić się. (...) Te pojazdy muszą się gdzieś podziać, a najlepiej by było,
żeby nie wjeżdżały do centrum miasta.
.jpg) |
| Ten bar (działka pod adresem mniej więcej Aleja Wilanowska 240) na szczęście już nie straszy. Fot. bonczek_hydroforgroup2010, 2010 r. Źródło (dostęp 8 VII 2025 r.). |
 | |
|
Wiosną 2016 r. architekci współpracujący z Zarządem Transportu Miejskiego przygotowali kilka wizualizacji nowych koncepcji Dworca Południowego. Wybrano zwycięską pracę (Anna Kowalczyk, Kamila Momot i Marcin Jaworski) – miała zostać zrealizowana do 2020 r. Planowano, że pętla autobusowa znajdzie pod ziemią. Nad zajezdnią autobusową miała być pętla tramwajowa z przystankami wzdłuż ul. Puławskiej. Dzięki temu linie tramwajowe we wszystkich kierunkach przecinałyby się. Nad przestrzenią autobusową stanąłby dworzec z poczekalnią i kasami biletowymi. Teren przy pętli tramwajowej miał stać się zielonym miejskim placem.
 |
| Zwycięska koncepcja. Źródło (dostęp 16 IV 2023 r.). |
W październiku 2016 r. władze miasta ogłosiły przetarg na cztery koncepcje przebudowy Dworca Południowego. W 2018 r. Zarząd Transportu Miejskiego przedstawił projekt nowego dworca z czterema wariantami budynku, który miałby łączyć się z przystankami autobusowymi, tramwajowymi i stacją metra, a powyżej planowano biura, m.in. nowe Centrum Zarządzania Ruchem i siedzibę ZTM. Był to projekt pracowni Schuessler-Plan Inżynierzy. Powstał plan hali dworcowej z miejscem na restauracje i punkty usługowe oraz parking rowerowy na 800 rowerów. Pierwszy etap budowy miał się rozpocząć w 2019 r. W 2020 r. władze miasta przyznały, że nie mają środków na inwestycję, ale przyznały: Rozwój Dworca Południowego jako węzła przesiadkowego, w związku z łączeniem się w tym miejscu wielu podsystemów transportowych takich jak: autobus, autobusy dalekobieżne, tramwaj oraz linia metra M1, będzie podlegał dalszym pracom badawczym, w tym w kontekście powiązania z planowanymi liniami podziemnej kolei. Projekt był o tyle ważny, że zakładał linię tramwajową ze stacji metra Wilanowska przez rondo Unii Europejskiej (koło Galerii Mokotów) do PKP Służewiec. Niestety planowana linia przebiega tam, gdzie pod ziemią jest duży kolektor do zbierania ścieków.
 |
| Źródło (dostęp 16 IV 2023 r.). |
 |
| Jednak z koncepcji Dworca Południowego, 2017 r. Źródło (dostęp 16 IV 2023 r.). |
 |
| Plan wyżej zaprezentowanej koncepcji, 2017 r. Źródło (dostęp 16 IV 2023 r.). |
W 2023 r. prezydent m.st. Warszawy Rafał Trzaskowski zapowiedział plany kolejnych linii metra, w tym M4 krzyżującej się z M1 na stacji Wilanowska. Przetarg na prace rozstrzygnięto w 2024 r. Planuje się rozpoczęcie budowy do 2027 r. To rozwiązanie zakłada metro na planowanej wcześniej linii tramwajowej z Wilanowskiej do PKP Służewiec.
 |
| Metro w Warszawie do 2050 r. Źródło (dostęp 8 VII 2025 r.). |
Połączenie stacji metra Wilanowska i PKP Służewiec jest o tyle ważne, że odciążyłoby linie tramwajowe 31 i 18, kursujące od Królikarni w stronę stacji metra Wierzbno do PKP Służewiec. Dowożą ludzi do pracy na Służewcu. Przyszedł więc czas powiedzieć o stacji metra Wierzbno, czyli o moim sąsiedztwie od... dekady!
W 1986 r. zamknięto al. Niepodległości z powodu rozpoczęcia budowy linii metra. Z Ursynowa do centrum poprowadzono autobus 502, który tuż za ul. Domaniewską skręcał w ul. Wielicką, mijał mleczarnię i Komendę Główną Policji, zatrzymywał się przy ogródkach działkowych na rogu ul. Wielickiej i Woronicza, potem wjeżdżał w ul. Krasickiego i następnie bocznymi ulicami dopiero przez ul. Batorego wracał na al. Niepodległości. Ulicę otwarto ponownie w 1994 r. Teren ten należał dawniej do wsi Szopy Niemieckie, której historię opisałam tutaj: KLIK.
 |
| Projekt stacji metra przy ul. Woronicza, 1986 r. Źródło (dostęp 14 VII 2023 r.). |
 |
| Budowa metra, po prawej bloki na wschód od al. Niepodległości, 1986 r. Źródło (dostęp 14 VII 2023 r.). |
 |
| Budowa metra, widok z al. Niepodległości w stronę Dworca Południowego, po prawej fragment szkoły podstawowej nr 13, 1986 r. Źródło (dostęp 14 VII 2023 r.). |
 |
| Budowa metra w al. Niepodległości, 1986 r. Źródło (dostęp 14 VII 2023 r.). |
 |
| Budowa metra, widoczne bloki przy ul. Broniwoja i Okęckiej. Fot. Edward Grochowicz, 12 VII 1987 r. Zbiory Ośrodka KARTA. Źródło (dostęp 14 VII 2023 r.). |
 |
| Budowa metra, widoczne bloki przy ul. Broniwoja i Okęckiej. Fot. Edward Grochowicz, 12 VII 1987 r. Zbiory Ośrodka KARTA. Źródło (dostęp 14 VII 2023 r.). |
 |
| Budowa stacji metra Wierzbno, w tle blok przy ul. Okęckiej 6 i al. Niepodległości 43/47, 1989–1991 r. Zbiory Piotra Anuszewskiego. Źródło (dostęp 6 V 2023 r.). |
 |
| Objazd alei Niepodległości przez ul. Wielicką. Fot. Marcin Stiasny, 15 X 1993 r. Źródło (dostęp 26 VI 2023 r.). |
 |
| Objazd al. Niepodległości przez ul. Wielicką, za autobusem szkoła podstawowa nr 130 przy al. Niepodległości, lata 90. XX w. Zbiory Zofii Stawiarz. Źródło (26 VI 2023 r.). |
 |
| Wyjazd z ul. Wielickiej na al. Niepodległości po zakończeniu wykopów pod metro, wakacje 1993 r. Fot. Maciej Turkowski. Źródło (dostęp 26 VI 2023 r.). |
 |
| Stacja metra Wierzbno 13 XII 1994 r. Fot. Jerzy Gumowski. Źródło (dostęp 12 VII 2024 r.). |
 |
| Teren od garażu przy ul. Samochodowej (po lewej) do al. Niepodległości (z prawej). W górnym prawym rogu widoczne ogródki działkowe na południe od skrzyżowania al. Niepodległości i ul. Woronicza. Zdjęcie lotnicze z 1982 r. Źródło (dostęp 1 VII 2023 r.). |
 |
| Teren od garażu przy ul. Samochodowej (po lewej) do al. Niepodległości (z prawej). W górnym prawym rogu widoczne ogródki działkowe na południe od skrzyżowania al. Niepodległości i ul. Woronicza zmniejszone o teren, którym poprowadzono jezdnię. Zdjęcie lotnicze z 1987 r. Źródło (dostęp 1 VII 2023 r.). |
 |
| Teren od garażu przy ul. Samochodowej (po lewej) do al. Niepodległości (z prawej).W górnym prawym rogu widoczne ogródki działkowe na południe od skrzyżowania al. Niepodległości i ul. Woronicza zmniejszone o teren, którym poprowadzono jezdnię. Zdjęcie lotnicze z 1990–1994 r. Źródło (dostęp 1 VII 2023 r.). |
 |
| Skwer Miry Zimińskiej. Fot. M.W. Kmoch, 3 VII 2023 r. |
W ostatnich latach szczególnie okolice stacji metra Wilanowska szybko się zabudowują, ale są tu też ostańce. Zachował się budynek, który długo był uważany za pozostałość po istniejącym w tym miejscu dworcu kolejki. Budowla przy ul. Puławskiej 143 miała być domem zawiadowcy i/lub kadry kolei. W końcu 2021 r. Stowarzyszenie „Kamień i co?” złożyło wniosek dotyczący objęcia ochroną konserwatorską budynku. Budynek wyróżniał się. Na jego ścianie szczytowej namalowano mural poświęcony Stanisławowi Grzesiukowi. Przygotowali go w 2012 r. związani z hiphopową wytwórnią płytową Diil twórcy: Merd, Nakor i Nash. Współpracowali z Great'em z Danii. Na przeciwnej ścianie znajduje się mural z napisem Bailout Folks. Został wykonany w 2012 r. przez Simpsona. Bailout to zwrot oznaczający finansową pomoc w celu ratowania przed upadłością. Wniosek o obronie konserwatorskiej dla budynku został odrzucony.
 |
| Źródło (dostęp 8 VII 2025 r.). |
 |
| Mural z wizerunkiem Stanisława Grzesiuka na ścianie dawnego budynku Dworca Południowego, 2012 r. Fot. Diil Gang, Great, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons |
Konsultacje z varsavianistami i członkami Piaseczyńsko-Grójeckiego Towarzystwa Kolei Wąskotorowej doprowadziły do wniosku, że budynek nie był częścią zabudowań kolejki. Jak czytamy na Facebooku stowarzyszenia, „Prawdopodobnie budynek został wzniesiony w 1938/39 roku dla niejakiego p. Sobierajskiego, który chciał zapewnić pokoje na wynajem dla podróżujących w lokalizacji blisko dworca”. To byłoby logiczne, skoro grunta były prywatne, nie kolejowe, tj. należące do Towarzystwa Grójeckiej Kolejki Dojazdowej (a tak wynika z planu gruntów z 1935 r.). Poniżej grunty wsi Potok (o której pisałam na blogu tutaj: KLIK) na planie z 1945 r. Najdalej na zachód dochodziły do ul. Puławskiej. Jeden z zaznaczonych przy niej budynków to wspomniany dom przy ul. Puławskiej 143. Widać to też, gdy nałożymy na siebie współczesne zdjęcie lotnicze i plany gruntów z 1936 r.
 |
| Archiwum Państwowe w Warszawie, Biuro Odbudowy Stolicy [1945], sygn. 6678: Warszawa Pd. Fragment między ulicami: Wilanowska, Puławska, Bukowińska, wieś Potok. Źródło (dostęp 8 XII 2023 r.). |
 |
| Plan gruntów z 1936 r. nałożony na zdjęcie lotnicze Warszawy z 2022 r., przybliżenie na teren okolic Metra Wilanowska. Na obszarze opisanym jako Potoki hip. Nr. 125 widać dom przy dzisiejszej ul. Puławskiej 143. Źródło (po prawej u góry wybrać zdjęcia, następnie 1936 i można przybliżyć). |
Zachowany budynek, wyżej opisany, w zestawieniu ze zmieniającą się okolicą tworzy duży kontrast. W latach 2005–2006 na działce przy ul. Puławskiej 182 na rogu alei Niepodległości powstał biurowiec IO-1 (International Office 1, czasem IO Tower). Generalnym wykonawca była firma PORR Polska Construction, a projekt przygotowali Żera Architekci. Budynek ma 14 pięter i 3 poziomy podziemnego garażu.
 |
| Biurowiec przy ul. Puławskiej 182. Fot. maj, 2 XI 2014 r. Źródło (dostęp 8 VII 2025 r.). |
Przy ul. Puławskiej 186, na działce zbiegu ul. Puławskiej i Al. Niepodległości, powstał szesnastopiętrowy budynek ze szklaną elewacją z 206 mieszkaniami i 4 lokalami usługowymi. Budowę rozpoczęto jesienią 2019, a zakończono u schyłku 2021 r. Projekt przygotowała pracownia Brit Plan dla Matexi Polska.
 |
| Z przodu Puławska 186, w głębi IO-1. Fot. Czarnota. Źródło (dostęp 16 IV 2023 r.). |
 |
| Źródło (dostęp 8 VII 2025 r.). |
 |
| Źródło (dostęp 8 VII 2025 r.). |
 |
| Puławska 186. Fot. Wiesław Zalewski, 13 II 2022 r. Źródło (dostęp 8 VII 2025 r.). |
W 2022 r. oddano do użytku biurowiec P180 o wysokości 15 kondygnacji położony przy ul. Puławskiej 180 na gruncie kupionym w 2017 r. przez firmę Skanska. Powierzchnię biurową wynajmują tu firmy głównie z sektora IT, technologicznego i usług profesjonalnych, szczególnie ze Skandynawii. Budynek spełnia wymagania środowiskowe i technologiczne. Budując biurowiec m.in. z materiałów z recyklingu oraz od lokalnych dostawców, pierwszy raz w Europie Środkowo-Wschodniej zastosowano beton o obniżonym śladzie węglowym. W rezultacie emisja dwutlenku węgla zmniejszyła się o 42% w porównaniu do tradycyjnego betonu. We wnętrzach użyto drewna z certyfikatem FSC, czyli pochodzącym z lasów zrównoważenie zarządzanych, niskoemisyjne farby, kleje i uszczelniacze. W budynku w 100% zużywa się energię elektryczną w formie odnawialnej. Są tu urządzenia do kontroli temperatury w sposób optymalny pod kątem zużycia energii. Najemcy efektywnie monitorują i zarządzają strumieniami odpadów. Pod budynkiem jest czteropoziomowy garaż, są też miejsca postojowe dla rowerów. Biurowiec ma 63 m wysokości. Stawiając budynek, zrewitalizowano przestrzeń obok, gdzie umieszczono m.in. plac zabaw dla dzieci. Na 15. piętrze firma Netcompany dysponuje tarasem widokowym, skąd widać Elektrociepłownię Siekierki, Służewiec, a dalej biurowce na Woli i w Śródmieściu.
 |
| Biurowiec P180 przy stacji metra Wilanowska róg ul. Domaniewskiej i Puławskiej. |
 |
| Okolice stacji metra Wilanowska. Pas zieleni za blokami przy ul. Bukowińskiej, po lewej stronie, to wiejska część Szop Polskich. Źródło (dostęp 16 IV 2023 r.). |
 |
| Zielona przestrzeń przy P180. Źródło (dostęp 8 VII 2025 r.). |
Poniżej kilka ujęć nowej inwestycji przy ul. Puławskiej 145, na miejscu dawnego budynku dworcowego kolejki rozebranego w 2000 r. To ośmiopiętrowy budynek Villa Metro zbudowany przez Reform Company 3 Sp. z o.o. Za projekt odpowiada pracowania Dziuba Architekci. W ramach inwestycji przebudowano wejście do stacji metra.
 |
| Fot. Czarnota. Źródło (dostęp 16 IV 2023 r.). |
 |
| Fot. Czarnota. Źródło (dostęp 16 IV 2023 r.). |
 |
| Fot. Czarnota. Źródło (dostęp 16 IV 2023 r.). |
Okolice współczesnych stacji metra Wierzbno i Wilanowska to dawniej grunty przypisane do różnych wsi i folwarków, których historię opisałam na blogu. Zapraszam do lektury tekstów z serii #wieśwmieście:
- cz. 1. Szopy Polskie: KLIK;
- cz. 2. Szopy Niemieckie: KLIK;
- cz. 3. folwark Nowy Sad: KLIK;
- cz. 4. kolonia wsi Szopy Niemieckie: KLIK;
- cz. 5. Szopy Francuskie: KLIK;
- cz. 6. Potok (i Żółta Karczma): KLIK;
- cz. 8. Wierzbno, Arkadia, Królikarnia, Henryków: KLIK.
Ten rejon Mokotowa wciąż się zmienia. Staram się śledzić te zmiany i będę o nich informować. Wszak historia tworzy się codziennie.
Bibliografia
I. Źródła
A. Archiwalia
Instytut Pamięci Narodowej, Powstanie Warszawskie, Mokotów, Obwód Służew [protokoły przesłuchania świadków odnośnie morderstw popełnionych na ludności cywilnej 1946–1949], sygn. IPN GK 182/63, relacje Tadeusza Stępniewskiego, Ireny Szczepanik (dostęp 16 IV 2023 r.).
B. Relacje
Archiwum Historii Mówionej Powstania Warszawskiego, relacja Alicji Karlikowskiej (dostęp 1 VII 2023 r.);
Stacja Szopy – Warszawa Południowa [wątek dyskusyjny na forum] (dostęp 7 VII 2025 r.).
C. Prasa
II. Opracowania
Biurowiec IO-1 (dostęp 8 VII 2024 r.);
Biurowiec Villa Metro w Warszawie (dostęp 7 VII 2025 r.);Cichocki J., Kamienica Zawiadowcy przy Puławskiej. Samotny przedwojenny budynek wśród biurowców. Jaką ma historię? (dostęp 7 VII 2025 r.);
[Czasem jest tak...] (dostęp 18 XII 2023 r.);
Dworzec Południowy – nowy węzeł przy Wilanowskiej w 2020 r.? (dostęp 10 IV 2023 r.);
Historia zespołu przystankowego Metro Wilanowska (dostęp 7 VII 2025 r.);Kalendarium zmian w komunikacji miejskiej – rok 1936 (dostęp 7 VII 2025 r.);
Kasprzycki J., Warszawa sprzed lat (1990–1939), Warszawa 1989;
Tenże, Majewski J.S., Korzenie miasta, t. 6: Niedaleko od Warszawy, Warszawa 2004;
kk/b, 30 lat metra w stolicy. Na otwarciu Oleksy, Mazowiecki, Glemp. „Była olbrzymia impreza” (dostęp 7 VII 2025 r.);
Kolej grójecka (dostęp 19 XII 2023 r.);
Kolej wilanowska (dostęp 19 XII 2023 r.);
Kolej wilanowska (dostęp 19 XII 2023 r.);
Koprowicz M., Superekologiczny biurowiec w Warszawie sprzedany za 100 mln euro. Zbudowany z niskoemisyjnego betonu, korzysta z energii odnawialnej (dostęp 7 VII 2025 r.);
Linia M4 metra w Warszawie (dostęp 8 VII 2025 r.);
LivUp Puławska 186 (dostęp 8 VII 2025 r.);
Mazur M., 502 objeżdża metro (dostęp 5 V 2023 r.);
Mazur M., Ciuchcią na Dworzec Południowy [WIDEO!] Kolejka wąskotorowa z Dworca Południowego do Piaseczna (dostęp 7 VII 2025 r.);
Motyl R., Stolica pięciu linii metra (dostęp 7 VII 2025 r.);
Tenże, Metro w Warszawie jeździ od 20 lat. Czy przyspieszy? (dostęp 16 IV 2023 r.);
Tenże, Mokotów doczeka się swojego centrum? Wielkie plany wobec Dworca Południowego (dostęp 16 IV 2023 r.);
Tenże, Pasażerowie są zmuszeni nadrabiać drogę od metra Wilanowska do pętli autobusowej. Na niepokornych czeka policja (dostęp 16 IV 2023 r.);
Tenże, Przy stacji metra Wilanowska trwa budowa parkingu. „Dla pieszych to paranoja” (dostęp 16 IV 2023 r.);
Tenże, ZTM Warszawa ma problem z Dworcem Południowym. Jakie zmiany nad Metrem Wilanowska? (dostęp 16 IV 2023 r.);
Pan Ciuchcia (dostęp 7 VII 2025 r.);
Piaseczyńska Kolej Wąskotorowa (dostęp 7 VII 2025 r.);
Przygody Dworca Południowego (dostęp 7 VII 2025 r.);
Sołomiewicz A., Puławska w Warszawie z nową rekreacyjną przestrzenią dla mieszkańców (dostęp 7 VII 2025 r.);
Stacja metra Wilanowska (dostęp 7 VII 2025 r.);
Szopy (Warszawa) (dostęp 10 IV 2023 r.);
Szymański M., Tajemnicze Miasto. Spacery po Warszawie, cz. 8: Stary Mokotów, Warszawa 2018;
Tenże, Tajemnicze Miasto. Spacery po Warszawie, cz. 9: Dzielnica Mokotów: Od Siekierek po Wyględów, Warszawa 2019;
Śmietana K., Dworzec Południowy zagrożony. Ratusz chce zabudować plac (dostęp 7 VII 2025 r.);
Relikt Dworca Południowego (dostęp 10 IV 2023 r.);
Różalski J., Przy stacji metra wyrósł prowincjonalny bazar (dostęp 16 IV 2023 r.);
Warszawskie tramwaje konne (dostęp 15 VII 2025 r.);
Wojtczuk M., Zwalisty biurowiec tuż przy stacji metra Wilanowska. I zmarnowana szansa na inwestycje w okolicy (dostęp 16 IV 2023 r.);
Warszawa Południe (dostęp 17 IV 2023 r.);
Wróblewski P., Nowy Dworzec Południowy na razie nie powstanie. Co z linią tramwajową do „Mordoru”? (dostęp 7 VII 2025 r.);
Tenże, P180. Potężny biurowiec przy metrze Wilanowska. Pod spodem 4 poziomy parkingu. „Polska nie jest gotowa na projekty bez miejsc parkingowych” (dostęp 7 VII 2025 r.);
Villa Metro Business House (dostęp 8 VII 2025 r.);
Urbanowicz W., A7 Wilanowska (dostęp 7 VII 2025 r.);
Do następnego!
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz